کشور ترکیه دارای 7،200 کیلومتر مرز آبی با دریای سیاه و دریای مدیترانه می باشد. ناوگان كشتی‌رنی تركيه از 545 كشتی هزار تنی و بزرگ تر تشكيل شده است. از اين میان 32 كشتی مخصوص حمل نفت، 58 كشتی مخصوص حمل و نقل مواد شيميايی، هفت كشتی خاص حمل گاز مايع و يك كشتی دارای سردخانه است و باقی ناوگان، انواع كالا و مسافر را جابجا می‌كنند. علاوه بر اين تعداد، هشت كشتی نیز متعلق به كشورهای دیگر بوده و اين ناوگان را همراهی می‌كنند. 470 كشتی ديگر نيز در بنادر تركيه رفت و آمد می‌كنند، كه توسط دیگر كشورهای جهان ثبت شده‌اند. مالت با 143 كشتی، روسيه با هفتاد كشتی و پاناما با 53 كشتی بيشترين ثبت كنندگان كشتی در خاك تركيه هستند.
تركيه به دليل دارا بودن مرزهای طولانی دريايی، دارای بنادر فراوانی است كه هر يك ویژگی خاص خود را داشته و برای تخليه و بارگيری كالا و يا حمل ونقل مسافران به كار میروند. بنادر تركيه به سه دسته بنادر دولتی، بنادر شهرداری و بنادر خصوصی تقسيم می گردند. تمامی بنادر مهم، دولتي بوده و توسط موسسات اقتصادی دولتی اداره می شوند. بیشتر آنها به شبكه راه‌آهن تركيه متصل بوده و هجده بندر نيز امكانات فرود هوايی را دارند. در بسیاری از بنادر ترکیه، امكان تخليه و بارگيری كالاها متنوع در حجم بالا وجود دارد. بنادر شهرداری به نسبت كوچك بوده و نيازهای حمل و نقل محلی را تامين مي‌كنند. بیشتر بنادر خصوصی نيز متعلق به كارخانه‌های صنعتی هستند.
معروف ترين بنادر تركيه
- هوپا، سامسون، ترابوزان و زونگولداك در كنار دريای سياه
- اسكندرون، مرسين و آنتاليا در كنار مديترانه
- ازمير در كنار دريای اژه
- جمليك، استانبول و ازمير در كنار دريای مرمره
در ادامه توضیحی کوتاه در مورد چند بندر مهم ترکیه ارائه می دهیم.
بندر ازمیر
غربی ترین بندر و سومین کلان شهر آناتولی ترکیه به لحاظ معروفیت و جمعیت است. بندر تجاری بین المللی و دارای جمعیتی بیش از سه میلیون نفر است. معروفترین اسکله ی آن Alaçatı Dam می باشد.
بندر آنتالیا
پنجمین بندر پرجمعیت و معروف و چند منظوره ترکیه واقع بر کرانه جنوب غرب آناتولی و نزدیک رشته کوه های تاروس. بزرگترین شهر ترکیه بر ساحل مدیترانه است با بیش از یک میلیون نفر جمعیت. راه های دریایی اش هنوز در حال توسعه و ساخت هستند و این بندر جنبه توریسم بیشتری دارد. اسکله های دیم، آلاکیر، کورکوتلی، چایبوگازی در بندر آنتالیا هستند. آنتالیا متشکل از چند بندر کوچک تر است که بندر آک دنیز بالاترین ترافیک حمل بار را دارد.
بندر اسکندرون
بندری بر کرانه شرقی بخش مدیترانه ای کشور ترکیه در پای رشته کوه های نور، یکی از بزرگترین مراکـز تجاری و صنعتی استان هاتای و دارای صنعت فولاد و مرکز مهم آموزش های دریایی است که به خط آهن ملی ترکیـه نیز نزدیک است. اسکلــه لیماک پورت یکی از مهمـترین اسـکله هـایی است که تجـارت بین المللی را پوشــش می دهد و دارای انبـــار برای نگهـــداری بار غیر شیمیایی و غیر خطـرناک می باشد. همیشــه باید برای محاسبه هزینه انبار با واحـد بازاریابی و فـروش آنجا تماس گرفته شود.
بندر مرسین
بندری بر کرانه شمال شرقی بخش مدیترانه ای کشـور ترکیه و بزرگترین بندر بین المللی در جنوب ترکیه بعد از امبـــارلی نزدیک استانبول می باشد اتصــال راه شوسه و خط آهن آدانا-مارسین به این بنـــدر موجب ترافیک بسیار در این بندر شده است. این بندر دارای چهار اسکله مهم است به نام های: Pamukluk Dam، Atatürk Dam، Alaköprü Dam و Berdan Dam
مهم ترین مرزهای ترکیه برای صادرات آهن
گذرگاه مرزی رازی (کاپی کوی)
گذرگاه مرزی رازی خوی در مرز ایران با ترکیه، در فاصله ۷۵ کیلومتری شهر خوی و ۵ کیلومتری شهر قطور واقع شده است. این گمرک در استان آذربایجان غربی قرار داشته و حدود سه ساعت از ارومیه فاصله دارد. نام روستای نزدیک به مرز ترکیه «کاپی کوی» است و به همین دلیل مرز گمرکی ترکیه به این نام نامگذاری شده است و زیر نظر گمرک وان فعالیت دارد. مرز زمینی رازی از لحاظ امنیت و مسافت به شهر وان نزدیکتر است و از نظر امنیت برای سفرهای امور تجاری و ترانزیتی توصیه می شود. شهر وان تا مرز رازی ۸۰ کیلومتر فاصله دارد. گمرک مرزی رازی از سال 1379 زيرنظر گمرک خوی و بصورت شبانه روزی فعالیت دارد. گمرک رازی نه تنها در امر ورود و خروج کالا و ترازيت داخلی وخارجی فعال است، بلکه وظيفه امور ورود و خروج مسافرین را نیز بر عهده دارد. آنچه باعث اهمیت بسیار زیاد این مرز می شود، وجود خط آهن مهم اروپا و آسیا با سابقه یک قرن است.
وضعیت صادرات از مرز رازی یکی از سه مرز رسمی ایران و ترکیه در آذربایجان غربی است که با دارا بودن راه زمینی و ریلی، نقش مهمی را در تردد مسافران و همچنین ترانزیت و صادرات آهن آلات بویژه صادرات میلگرد به ترکیه دارد. وجود مرز زمینی و ریلی در مرز رازی، موقعیت بسیار خوبی را برای توسعه تجارت بین ایران و ترکیه فراهم می آورد. در 6 ماه نخست سال 97 حجم مبادلات تجاری بین ایران و ترکیه 2.2 میلیارد دلار اعلام شده است که این میزان بدون احتساب نفت و مواد نفتی در نظر گرفته شده است. اغلب محصولات صادراتی غیر نفتی، محصولات فولادی اعم از میلگرد صادراتی، ورق گالوانیزه صادراتی و شمش روی بوده است. در این مدت ایران حدود 900 میلیون دلار به کشور ترکیه صادرات و 1.3 میلیارد دلار واردات از کشور ترکیه داشته است. اما عامل مهمی که موجب افزایش روز افزون صادرات آهن آلات ایران به ترکیه می شود، ارزش پول ملی، نرخ ارز و در پی آن قیمت فولاد ایران می باشد.
انواع کالاها از طریق راه زمینی و ریلی ایران در مرز رازی به کشورهای خارجی صادر می شود و عمده این کالاهای صادراتی شامل ایزوگام، آبمیوه، نمک صنعتی، انواع کنسانتره و سنگ کوب می شود. از مهم ترین عوامل رونق صادرات از این گمرک می توان به کاهش زمان ترخیص کالا و روان سازی رویه های گمرکی اشاره کرد. کشورهایی که مقصد صادراتی مرز رازی هستند شامل عراق، ارمنستان، آلمان، جمهوری آذربایجان، ایتالیا و ترکیه می شوند. به طور متوسط روزانه حدود پنج هزار مسافر ورودی و خروجی در این مرز تردد می کنند. در هر دو گمرک ترخیص مسافران شب ها تا دیروقت ادامه دارد و فعالیت مرز به علت اختلاف ساعت دو طرف مرز از ساعت 10:30 صبح آغاز می شود. تعداد پرسنل های گمرک رازی 60 نفر و میزان نفرات مشغول به کار در گمرک کاپی کوی 40 نفر است.
گذرگاه مرزی سرو (اسن دره)
گذرگاه مرزی سرو در استان اذربایجان غربی واقع شده است و حدود یک ساعت با ارومیه فاصله دارد. کشور ترکیه گمرک خود را در این بخش «اسن دره» نامیده است که جزء زیر مجموعه های گمرک «وان» به شمار می آید. گمرک اسن دره با شهر وان سه ساعت فاصله دارد و مجهز به اسکن چمدانی و کامیونی و سگ های موادیاب است. «یوکسک اووا» نزدیک ترین شهر ترکیه به این مرز می باشد که حدود نیم ساعت با آن فاصله دارد و دارای فرودگاه داخلی نیز می باشد. به طور متوسط روزانه حدود 1800 مسافر در این مرز عبور و مرور دارند، حدود 20 کامیون خروجی و 20 کامیون ورودی درقالب کامیون های صادراتی که اغلب آنها محصولات فولادی نظیر میلگرد صادراتی، ورق گالوانیزه، واردات و ترانزیت خودروهای سواری حمل می کند.
جایگاه مرزی سرو ارومیه
مرز سرو ارومیه از مسیرهای مهم مرزی ایران با ترکیه و به عنوان دومین مرز رسمی این دو کشور در آذربایجان غربی است. این مرز در 55 کیلومتری شمال غربی شهر ارومیه واقع شده و از آنجایی که از جاده زمینی و امکانات گمرکی قابل قبولی برخوردار است، نقش مهمی در رونق تجارت بین کشورهای ایران و ترکیه دارد. در سال 1337 گمرک سرو به منظور انجام مبادلات مرزی و همچنین امور مسافری به عنوان دفتر گمرکی راه اندازی شد و در حال حاضر با 56 پست سازمانی در حال خدمت رسانی در بخش های مسافری، گمرکی قضایی، صادرات و واردات است. به علاوه، در این واحد گمرکی ترانزیت کالا و تمامی امور مربوط به آن نیز انجام می شود. میزان مرز مشترک کشورهای ایران و ترکیه حدود 550 کیلومتر است و استان های آغری، وان، ایغدیر و حکاری در ترکیه با استان آذربایجان غربی از ایران دارای یک مرز مشترک هستند. هر دو کشور ترکیه و ایران عضو کریدور تراسیکا هستند که از شرق به غرب می‌رود. تراسیکا کریدوری بین‌المللی است که آسیا را به اروپا متصل می‌کند. این کریدور برای منطقه، ایران، آسیا و اروپا از اهمیت بین‌المللی بسیاری برخوردار است.
گذرگاه مرزی بازرگان (گوربولاغ یا ساری سو)
گذرگاه مرزی بازرگان که در سال ۱۳۰۵ شمسی تاسیس شده، جزء مهمترین و فعال ترین گمرک ایران و ترکیه است. با توجه به نرخ ارز و اختلاف قیمت فولاد جهانی با فولاد ایران، صادرات آهن آلات به ترکیه بویژه صادرات میلگرد به ترکیه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از طرفی این گمرک یک کیلومتر با شهر بازرگان فاصله دارد که همین امر، تمایل تجار ترک را به تعامل با ایران بیش از پیش نموده است. شهر بازرگان در شهرستان ماکو در استان آذربایجان غربی واقع شده است. کشور ترکیه این گذرگاه را که در دامنه کوه آرارات واقع شده مرز گوربولاغ نامیده است. این پایانه با قرار گرفتن در مثلت مرزی ایران، ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان، سومین پایانه مرزی ایران شناخته شده است. گمرکات بازرگان و گوربولاغ مجهز به اسکنر کامیونی و چمدانی و سگ های موادیاب هستند. هیچ هزینه ای برای اسکن کامیون ها از طرف گمرک ترکیه دریافت نمی شود. بازرگان به عنوان تنها مرز بین‌المللی و ۲۴ ساعته بین ترکیه و ایران و همچنین نقطه اصلی اتصال ایران به اروپا، دو ورودی جداگانه برای تریلر و اتوبوس سواری دارد که ظرفیت عبور روزانه ۷۰۰ تریلر و حدود 800 مسافر خروجی و 800 مسافر ورودی را دارد. فرودگاه «آغری» و شهر«دوغو بایزید» در نزدیکی مراکز ترکیه به مرز واقع شده اند. گمرک بازرگان حدود 350 پرسنل و از اهمیت خاص ترانزیتی برخوردار است. اما نکته حائز اهمیت برای بقای صادرات فولاد به ترکیه و تجار ایرانی، حمایت دولت از صادرات آهن آلات است تا فولاد ایران به عنوان برند برتر در تمام کشورهای اروپایی و همسایه شناخته شود.
وضعیت گذرگاه مرزی بازرگان
این گمرک در حال حاضر با عنوان مدیر کل، در زمینه تمامی امور گمرکی شامل واردات، صادرات، ترانزیت، مسافری و قضایی فعالیت دارد. گمرک پلدشت و همچنین بازارچه‌های ساری سو و صنم بلاغی نیز تحت مدیریت گمرک بازرگان در حال خدمت رسانی هستند. از آنجایی که احداث خط ریلی جدید بین ایران و ترکیه با مشکل گذر از دریاچه وان ترکیه مواجه شده است، این خط ریلی از مسیر مرز بازرگان ساخته خواهد شد. گمرک بازرگان در مسیر ماکو و شهر بازرگان واقع شده است و مجهز به پمپ بنزین و امکانات رفاهی است. در مرز بازرگان امکان دریافت بیمه شخص ثالث برای خودروها وجود دارد. این مرز بسیار شلوغ است اما مسیر آن تا شهر آنکارا کوتاهتر است.
عمده ترین کالاهای صادراتی به ترکیه از این مرز شامل خرما، هندوانه، قیر، میلگرد، ورق گالوانیزه، سیمان، روغن پایه، گاز آمونیاک و سنگ مرمر و عمده ترین کالاهای تزانزیت ورودی شامل لوازم یدکی، محصولات MDF، موزسبز، پروفایلو کاغذدیواری و پارچه می شود. به علاوه، کشور ایران انواع فرآورده‌های دامی را از کشورهای هلند، ترکیه، دانمارک، عراق، لهستان، قبرس، پاراگوئه، برزیل، آمریکا، مصر و چین وارد و کالاها پس ازبازرسی بهداشتی و صدورگواهی‌های ترانزیتی به کشورهایی نظیر ایتالیا، آذربایجان، تاجیکستان، ترکمنستان، عراق، پاکستان، ازبکستان، افغانستان و قرقیزیستان ترانزیت می شوند.
